[مهربانى‏هاى موجودات به ویژه‏] بشر که گل سرسبد آن، مهر مادر یا پدر است به فرزند خود مهر حقیقى نیست زیرا:

اولًا این مهر را خدا در دل آنان انداخته است، بنابراین مهر بالاصالة نیست و بالتبع است «لذا به اندک پیش آمدى هزارها کودک به دست هزارها مادر یا پدر کشته شده‏اند.»

ثانیاً در حقیقت این لطف‏هاى مادرانه و پدرانه و یا حاکمانه مهر حقیقى نیست بلکه مهر نماست، زیرا هر کدام نسبت به محاسبه فرضى خودشان و ارضاء احساسات درونى‏شان به فرزند خود یا به دیگرى لطفى مى‏کنند و خلاصه حس‏ درونى خودشان را خوشنود مى‏نمایند و سلسله جنبان مهر حقیقى نیستند و فقط مهر حقیقى از خداست و بس سعدى در گلستان باب اول مى‏گوید:

[یکى را از ملوک ماضى، مرضى هایل بود که اعادت ذکر آن ناکردن اولى.

طایفه حکما متفق شدند که مر این درد را دوائى نیست مگر زهره آدمى‏ئى به چندین صفت موصوف، به فرمود طلب کردن، دهقان پسرى یافتند بر آن صورت که حکیمان گفته بودند. پدر و مادرش را بخواند و به نعمت بى‏کران خشنود گردانید و قاضى فتوا داد که خون یکى از آحاد رعیت ریختن، سلامت نفس پادشاه را روا باشد.

جلاد قصد کرد، پسر سر به سوى آسمان کرد و تبسم‏کنان چیزى به زیر لب در، همى‏گفت.

پرسیدش که در این حالت چه جاى خندیدن است؟ گفت: اى پادشاه ناز فرزندان بر پدران باشد و دعوى پیش قاضى برند و داد از پادشه خواهند، اکنون پدر و مادر به علت حطام دنیا مرا به خون در سپردند و قاضى به کشتنم فتوا داد، و سلطان مصالح خویش‏اندر هلاک من همى بیند به جز خداى عزوجل پناه نمى‏بینم.

سلطان را دل از این سخن به هم برآمد و آب دردیده بگردید و گفت: هلاک من اولى‏تر است از خون بى‏گناهى ریختن:

سر و چشمش ببوسید و در کنار گرفت و نعمت بى‏اندازه بخشید و آزاد کرد. گویند هم در آن هفته شفا یافت.

اکنون ملاحظه و دقت شود که: خنده از لشگرهاى خداست، آن بیان شیواى دهقان پسر را خدا بر زبان پسر روان کرد، انقلاب سلطان از خداى مقلب القلوب است، شفا یافتن سلطان از خداست. «1» الرَّحِیمِ:

بزرگان اهل لغت، و متخصصان تفسیر بر این عقیده‏اند که لفظ رحیم صفت مشبهه است، «2» بنابراین دلالت بر دوام و ثبوت، و عدم انفکاک از ذات دارد، و حقیقتى است که لازمه ذات آن وجود مقدس است.

رحیم مانند رحمن مشتق از رحمت است، که در مخلوق عبارت از نرمى و نرم خوئى و رقّت قلب، و در حضرت خالق به معناى احسان محض است.

در روایت آمده است:

«ان الرحمة من الله انعام وافضال و من الآدمیّین رقة وتعطف:» «3»

بى‏تردید رحمت از سوى خدا عطا و بخشش و احسان و فضل است، و از جانب آدمیان رقت قلب و نیکى نمودن است.

مفهوم رحمت رحیمیه چنان که از آیات قرآن مجید و روایات و دعاها و معارف الهیه استفاده مى‏شود مانند مفهوم رحمن عام است و اختصاص به مؤمنان تنها در قیامت ندارد.

عَذابِی أُصِیبُ بِهِ مَنْ أَشاءُ وَ رَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ‏ءٍ: «4»

عذابم را به هر کس که بخواهم مى‏رسانم و مهر و رحمتم همه چیز را فرا گرفته است.

«یا رحمن الدنیا و الآخرة و رحیمها:» «5»

اى رحمت‏گر دنیا و آخرت و احسان کننده در هر دو جهان.

«رحمتى تغلب على غضبى:» «6»

وابستگى اراده‏ام به رساندن رحمت بر بندگانم، بیش از وابستگى اراده‏ام به ایصال عقوبت به آنان است.

به این نکته بسیار مهم باید توجه داشت که غضب حق که عبارت از عذاب و عقوبت اوست به اعتبار گناه و معصیت بندگان است، اگر معصیتى و فسق و فجورى و عناد و انکارى در کار نبود، یقیناً خشم و غضبى هم که در حقیقت عذاب و عقاب است در میان نبود.

امیرالمؤمنین (ع) در دعاى کمیل مى‏گوید:

«فبا الیقین اقطع لولا ما حکمت به من تعذیب جاحدیک و قضیت به من اخلاد معاندیک لجعلت النار کلها برداً و سلاماً.»

پس قاطعانه یقین دارم که اگر فرمانت در به عذاب کشیدن منکران نبود، و دستورت به همیشگى بودن دشمنانت در آتش صادر نمى‏شد هر آینه سراسر دوزخ را سرد و سلامت مى‏نمودى.

حضرت عسگرى (ع) مى‏فرماید:

... و از رحمت اوست که صد رحمت جلوه داد، از آن صد رحمت یکى را در همه خلایق و آفریده‏ها قرار داد، و به سبب آن مردم به یکدیگر مهربان و دلسوزند و مادر به فرزندش مهربان! و به همین خاطر در جهان حیوانات همه ماده‏ها بر اولادشان گرایش و عطوفت دارند، پس هنگامى که رستاخیز فرا رسد آن یک رحمت را به نود و نه بخش دیگر بیفزاید و با آن به امت بزرگ محمد (علیهما السلام) احسان نماید، آنگاه درباره کسانى از اهل این ملت که براى ایشان خواهان شفاعت‏اند شفاعت قبول افتد تا این که فردى نزد مؤمن شیعه آید و گوید شفاعتم کن و او گوید: بر من چه حقى دارى که از تو شفاعت نمایم؟ گوید: روزى تو را آب دادم و آنچه را اتفاق افتاده به یادش آورده پس شفاعتش کند و شفاعتش نسبت به او پذیرفته شود.

و دیگرى مى‏آید و مى‏گوید به راستى بر تو حقى دارم، پس شفاعتم کن مى‏گوید: حق تو بر من چیست؟ پاسخ مى‏دهد ساعتى در روز گرم به سایه دیوارم پناهنده شدى! پس شفاعتش کند و شفاعتش درباره او قبول افتد و همواره شفاعت نماید تا جائى که شفاعت او درباره آشنایان و هم‏نشینان و همسایگانش پذیرفته شود، و بى‏تردید مؤمن نزد خدا از آنچه گمان برید گرامى‏تر است. «7» از تابعین صحابه نقل شده: حضرت او به همه انسان‏ها چه مؤمن چه کافر در موضع رحمانیت است، به این معناست که: آفریننده و روزیدهنده همه است.

و نسبت به مؤمنان در موضع رحیمیت است به این معناست که در طاعت و عبادت توفیق دهنده به آنان است، و رساننده ایشان به درجات بهشت است، و فریاد رسشان در تاریکى قبر است، و دادرسشان در حسرت قیامت است، و نیز هنگامى هراس پرونده خواندن و ترس از میزان و صراط و آتش سوزان دوزخ یار و مددکار آنان است.

در آثار اسلامى و معارف الهى آمده است: چون بنده مؤمن را در قبر گذارند، و دهانه قبر را بپوشانند و استوار سازند، و همنشینان و دوستان و دیگر افراد با تنها گذاردن او در قبر بازگردند حضرت حق از روى مهر و رحیمیت و لطف بندهنوازى به او خطاب نماید:

«عبدى بقیت فریداً وحیداً:»

بنده من در این کنج لحد تنها ماندى!!

دوستان و یارانى که به خاطر آنان نسبت به من عصیان مى‏ورزیدى و خوشنودى ایشان را بر خوشنودى من ترجیح مى‏دادى تو را تنها گذاشتند!!

«فانا ارحمک الیوم رحمة تتعجب الخلایق منها:»

امروز تو را به رحمت ویژه‏اى و به تفضل و احسان خاصى مورد مهر و لطف قرار دهم که همه خلایق از آن در شگفت آیند:

سپس به فرشتگان خطاب آید: اى فرشتگان من این غریبى است بى کس و یار، و جدا افتاده‏اى است از وطن و دیار، و دور شده‏اى است از یاران و همنشینان، اکنون در کنج لحدمیهمان من است، آنچه در توان شماست به او کرم و احسان آورید و درى از بهشت به رویش بگشائید و قبر او را فراخ و روشن سازید، و انواع گلها و سفره‏هاى روزى نزد او حاضر کنید و پس از آن او را به من واگذارید که به مقتضاى‏

«الله مونس کل وحید»

تا روز قیامت مونس و همنشین او خواهم بود. «8»

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- حجة التفاسیر، ج 1، ص 14.

(2)- المیزان: ج 1، ص 16، البیان: 457.

(3)- مفردات راغب: 191.

(4)- اعراف: 156.

(5)- صحیفه سجادیه دعاى 54.

(6)- مجمع البحرین جلد دوم ص 160.

(7)- تفسیر فاتحة الکتاب، علامه امینى، ص 135.

(8)- منهج الصادقین، ج 1، ص 99.